Budownictwo wiejskie tzw. Wycugi w Chorzowie

Budownictwo wiejskie tzw. Wycugi
woj. śląskie, Chorzów, pl. Św. Jana
2020.06.05 :: .doc

Dawna zabudowa chłopska tzw. wycugi - Chorzów Stary najstarsza dzielnica naszego miasta swym rodowodem sięga XIII wieku. Książę opolski Władysław w 1257 roku wystawił akt lokacji wsi dla Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego z Jerozolimy, potocznie zwanego bożogrobcami. Byli oni właścicielami wsi aż do kasaty ich zakonu przez władze pruskie w 1810 roku. Niestety nie zachowały się w naszym mieście materialne pamiątki po dawnych bożogrobcach i mieszkańcach ich wsi.

Starochorzowski kościół pod wezwaniem św. Marii Magdaleny jest szóstą z kolei świątynią w tym miejscu wzniesioną w latach 1889-1892. Najstarsza zachowana do dnia dzisiejszego zabudowa wiejska Starego Chorzowa to wznoszone od końca XVIII i przez cały XIX wiek aż do 1900 roku budynki chłopskie zlokalizowane przede wszystkim przy Placu św. Jana oraz łączącej się z nim ulicy Bożogrobców. Zabudowania te tworzą charakterystyczny w zamkniętym układzie typ zagród wiejskich budowanych przez bogatych chorzowskich chłopów zwanych siodłakami. Ustawione były one bezpośrednio przy jednej wiejskiej ulicówce biegnącej centralnie przez całą wieś. W centrum wsi wydzielony był plac, który służył, jako miejsce wiejskich zebrań. Wybudowany był również na nim gminny ratusz ze strażą pożarną. Istniejący do dnia dzisiejszego murowany budynek pełniący wówczas te funkcje pochodzi z XIX wieku. Urząd Gminy w 1925 r. przeniesiony został do nowego budynku zlokalizowanego na Placu Piastowskim a stary służy do dnia dzisiejszego różnym instytucjom.

Satrochorzowskie budownictwo wiejskie ma charakterystyczne cechy architektoniczne i wznoszone było systemem gospodarczym w oparciu o tradycyjny wzorzec jednakże bez wymaganej dokumentacji projektowej. Główną część tej zabudowy stanowi budynek mieszkalny ustawiony szczytem do ulicy na planie prostokąta, podłużny, nakryty dwuspadowym dachem pokrytym dachówką, częściowo podpiwniczony, jednokondygnacyjny, wieloizbowy z mieszkalnym poddaszem. Budynki tej zabudowy wykonane były częściowo z cegły, częściowo z kamienia, ściany tynkowane na gładko, malowane lub bielone. Okna drewniane małe prostokątne dzielone na krzyż. Wejście do budynku usytuowane było centralnie na dłuższej osi budynku. Na wewnętrzny plac pomiędzy zabudowaniami prowadziła szeroka brama wjazdowa z małą wąską furtką dla pieszych. Budynki gospodarcze lokowano z tyłu działki w skład, których wchodziły przede wszystkim szeroka drewniana przejazdowa stodoła, przy której stawiano stajnie, chlewy, kurniki i komórki. Było również specjalnie wydzielone miejsce na gnojownik a przy nim wychodek. Za stodołą i pomieszczeniami gospodarczymi rozciągały się pola uprawne. Tuż przy głównym budynku mieszkalnym wznoszono mniejsze powierzchniowo, jednookienne domki mieszkalne na rzucie prostokąta zwane wysłużkami lub wycugami. Przeznaczone były one dla rodziców, którzy przekazali prowadzenie gospodarki dzieciom.

Rozwiązanie takie było bardzo praktyczne. Starsi rodzice czuli się przez to cały czas potrzebni, pomagali przy prowadzeniu gospodarki, pilnowali wnuki a w razie choroby bez problemu można było się nimi zaopiekować. System ten ma swoje źródło w tradycyjnym modelu śląskiej wielopokoleniowej rodziny. Rodzina, bowiem obok spraw religii jest wartością najcenniejszą. W latach 1902 - 1911 dawna zabudowa wiejska w 2/3 wyparta została przez wznoszone wielokondygnacyjne kamienice czynszowe przeznaczone z mieszkaniami na wynajem dla robotników zatrudnianych w nowo tworzonych zakładach przemysłowych Chorzowa.


Brak komentarzy:

Prześlij komentarz