Kościół Rzymskokatolicki Św. Bartłomieja
woj. śląskie, 44-153 Smolnica, ul. Wiejska
2020.10.24
10 km na południowy-zachód od Gliwic leży Smolnica, starodawna wioska węglarzy i smolarzy - jak sama nazwa wskazuje. Zauważyć można różne odmiany tej nazwy: ok. 1305 r. - Smolitz, od 1447 r. - Smolicz, 1679 r. - Smolice, 1687 - Smolitz, potem do 1936 r. - Smolnitz, od 1936 do 1945 r. Eichenkamp, od 1945 r. - Smolnica.
Wioska istniała przed najazdem Tatarów - świadczy o tym fakt, że w 1305 r. otrzymała prawo niemieckie, magdeburskie, aby umożliwić sprowadzenie osadników niemieckich (do dziś pozostały nazwiska Golmann i Foit).
W opracowaniach historycznych dwukrotnie wyszczególniono kościół parafialny: w 1376 r. i w 1447 r. Wieś Smolnicę zarejestrowano jako samodzielną parafię (w podziale biskupstwa - diecezji Wrocław, w ostatniej połowie XIV - archidiakonat Opole, archiprezbiterat Gliwice pod nr 8: Smolnitz. Smolnica figuruje jako samodzielna parafia; tak samo w obrachunku świętopietrza z 1447 r. znowu pod nr 8 jako samodzielna parafia). Obecny stary kościół został według sprawozdania z wizytacji z 1687 r. zbudowany ok. 1600 lub 1603 r. przez protestantów (luteran) pod wezwaniem św. Bartłomieja.
Właścicielami Smolnicy byli: w latach 1715-1769 - Julius, Gebhardt Graf (hrabia) von Hoym, potem książęta Hohenlohe: 1769-1815 r. Amalie von Hohenlohe-Ingelfingen, geb. Gräfin von Hoym, a w 1830 r. Fürst August von Hohenlohe-Oeringen-Ingelfingen, potem w 1884 r. patronat objął Herzog von Ujest. W 1830 r. Smolnica należała administracyjnie pod zarząd okręgu Opole - Regierung Oppeln, do powiatu Tost-Glewitz; poczta była w Gliwicach. W tymże roku było w Smolnicy 58 domów, jeden pański folwark, 1305 mieszkańców, wszyscy katolicy. Kościół w Pilchowicach, pow. Rybnik, jedna katolicka szkoła i jeden nauczyciel, jeden młyn wodny, jedna kopalnia rudy żelaza z pięcioma szybami (5 Schachten), pracowało w niej 17 robotników, którzy wydobywali 3216 wiader rudy żelaza. Folwark mieścił się w górnej wsi od strony wschodniej w kierunku Żernicy. Zaś w 1864 r. mieszkało tu czterech wielkich gospodarzy, dwudziestu pięciu średnio- i dziewięciu małorolnych oraz trzydziestu jeden chałupników. Znajduje się tu na cmentarzu stary, drewniany kościół, w którym poza odpustem, kiermaszem i uroczystymi pogrzebami nie ma nabożeństw. Jeden dzwon oznaczony jest rocznikiem 1603. Kościół parafialny jest w Pilchowicach. Od 1843 r. Smolnica ma własną, katolicką szkołę, do której w 1864 r. uczęszczało 130 dzieci pouczanych przez jednego nauczyciela.
W sprawozdaniu z wizytacji w diecezji wrocławskiej z 1904 r. czytamy: "Kaplica we wsi Smolitz (Smolnitz) jest cała z drzewa, zbudowana przez luteran, pod wezwaniem św. Bartłomieja, Ap., w niej 1 ołtarz prosty drewniany, zakrystia mała z drzewa, wieża dzwonnica drewniana, złączona z kościołem, w niej 3 dzwony, lecz ten mniejszy pęknięty, ambona prosta. Pochowani tu są luteranie i katolicy. Dachy są naprawione i dobre, cmentarz drewnianym płotem dobrze ogrodzony, podłoga z ziemi, pokryta dylówką z desek, skarbona jedna wewnątrz. Dochody kościelne (beneficja) i sprzęt liturgiczny tego kościoła są zanotowane w ewidencji proboszcza. Odnośnie służby Bożej: w kaplicy celebruje się cztery razy w roku, kazanie w czasie mszy św., katechizacja odbywa się zaraz po kazaniu przed ofiarowaniem, do spowiedzi wielkanocnej przystąpiło 700 osób. Dzwonią trzy razy na Anioł Pański i raz przeciw Turkom. W kościele parafialnym - dedicatio - kiermasz przypada w pierwszą niedzielę po uroczystości św. Jadwigi, w kościółku filialnym (w Smolnicy) w pierwszą niedzielę po św. Marcinie. Przy chrzczeniu dzieci jest dwoje rodziców chrzestnych. Proboszcz w skompletowanej księdze zapisuje ochrzczonych, małżonków i zmarłych. Proboszczem w 1904 r. był ks. Jakub Jerzy Wewierski, Ślązak z Olesna Śl., wyświęcony we Wrocławiu."
Kościół w Smolnicy był odnawiany dwukrotnie w latach 1905-6 i 1937-8, drewniany, konstrukcji zrębowej, na podmurowaniu z kamienia. Ściany nawy zewnątrz i wewnątrz wzmocnione lisicami. Na rzucie prostokąta z węższą trójboczną absydą od wschodu, dodaną pod koniec XVII lub na początku XVIII w. Od północy prostokątna zakrystia, powiększona w 1905 r., od zachodu kwadratowa wieża, dobudowana z początkiem XVIII w. z kruchtą w przyziemiu. Nad absydą sklepienie pozorne, trójpolowe, w nawie niższy sufit z fasetami. Chór muzyczny z XVII lub XVIII w., wsparty na czterech bogato profilowanych słupach z zastrzałami z późniejszym prostokątnym występem w części środkowej; w podniebiu chóru strop belkowany. Do nawy od zachodu oraz do zakrystii portale zamknięte łukiem segmentowym. Na zewnątrz kościół pobity gontem. Wieża o ścianach pochyłych, szalowana deskami; dach namiotowy pobity gontem. Pierwotny stary ołtarz był rzeźbiony w stylu późnogotyckim i stanowił tryptyk schyłku średniowiecza. Pochodzi z ok. 1470 r. W centralnej części figury rzeźbione: św. Barbary, Maryi z Dzieciątkiem i św. Doroty. W obu skrzydłach w dwu rzędach 12 apostołów. Na zewnątrz tryptyku malowidła św. Jerzego i św. Katarzyny prawdopodobnie z drugiej połowy XVI w. Dzisiaj brak tego starego tryptyku w kościele smolnickim. W Muzeum w Raciborzu znajdują się dwa boczne skrzydła i Madonna (znajdowała się - przyp. red.).
Na terenie części lasu smolnickiego - Wilcze Gardło, władze niemieckie podejmują budowę osiedla na 1600 osób, nazwanego Glaubensstadt. Osiedle to do 1945 r. zamieszkiwały rodziny niemieckie, wysiedlone w 1945 r., a na ich miejsce sprowadzono repatriantów z Francji. W latach 1936-44 i po II wojnie światowej do 1948 r. duszpasterstwo w Smolnicy, jako w kościele filialnym prowadził proboszcz z Pilchowic, ks dziekan, radca duchowny Jan Kolarczyk, Rybniczanin. W sierpniu 1948 r. nominację jako lokalista na Smolnicę otrzymał ks. Ernest Blokisz, który w ciągu swej trzyletniej pracy duszpasterskiej odnowił wnętrze kościoła, wieżę na zewnątrz obito deskami, postawiono szopę na cmentarzu. Odbył z parafianami misje.
na podstawie Kroniki Parafialnej
____________________________
